![](/upload/images/Screen%20Shot%202564-11-11%20at%2017_45_59.png)
#ถอดบทเรียน จากงาน “20 ปี ภาคีสร้างสุข นวัตกรรมความสุขที่ยั่งยืน” วันที่ 9 พฤศจิกายน 2564 สสส. ได้จัด Session การประชุมในหัวข้อ “การปรับสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศที่เอื้อต่อการมีสุขภาวะ”
ผศ. ดร. สรนาถ สินอุไรพันธ์ หัวหน้ากลุ่มวิจัยสิ่งแวดล้อมสรรค์สร้างเพื่อสุขภาวะ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้เป็นตัวแทนร่วมอภิปรายในครั้งนี้ด้วย
ประเด็นที่เสวนาคือ ความเข้าใจใน “การรักษาพยาบาล” ร่วมกับการสร้าง “ความเป็นอยู่ที่ดี” ในสิ่งแวดล้อมสรรค์สร้าง จากประสบการณ์ของกลุ่มวิจัยฯ ในการทำงานร่วมกับโรงพยาบาลรัฐ ภายใต้โครงการต่างๆ จากการสนับสนุนของ สสส. อาทิเช่น โรงพยาบาลเฉลิมพระเกียรติ ๘๐ พรรษา จำนวน 10 แห่ง และโรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช จำนวน 21 แห่ง รวมไปถึงโรงพยาบาลชุมชนอื่นๆ อีกหลายแห่งทั่วประเทศ
![](/upload/images/Screen%20Shot%202564-11-11%20at%2017_46_46.png)
หลักการสำคัญของ โรงพยาบาลที่ดี ต้องเริ่มต้นด้วย การออกแบบที่ดี สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างการออกแบบ “สิ่งแวดล้อม” และ “ระบบสุขภาพ” ทั้งสองส่วนนี้ต้องพัฒนาควบคู่ไปพร้อมๆ กัน เกื้อหนุนกัน การออกแบบโรงพยาบาลดีจะเอื้อต่อการมีสุขภาวะที่ดีได้ แต่เนื่องจาก“โรงพยาบาลภาครัฐ”ถูกออกแบบภายใต้ข้อจํากัด ด้านนโยบาย งบประมาณ บุคลากร แบบมาตรฐาน ที่อาจไม่ตอบรับกับ บริบท สังคมวัฒนธรรมที่แตกต่าง รวมถึง ความต้องการเฉพาะและ ความท้าทายในอนาคต
ดังนั้นกลุ่มวิจัยฯ จึงได้ตั้งเป้าหมายเริ่มต้นที่โรงพยาบาลภาครัฐเป็นหลัก ได้แก่ โรงพยาบาลชุมชนและโรงพยาบาลแม่ข่าย (ระดับ F และ M) ปัญหาที่พบคือความแออัดในส่วนต่างๆ เช่น แผนกผู้ป่วยนอก (OPD) และแผนกอุบัติเหตุ-ฉุกเฉิน (ER) ถือเป็นพื้นที่ให้บริการด่านหน้า มีข้อจํากัด ด้านขนาดพื้นที่และการขยายตัว รวมไปถึงแผนกผู้ป่วยใน (IPD) บางโรงพยาบาลไม่มีที่นอนให้ญาติอย่างเป็นกิจจะลักษณะ เป็นต้น
![](/upload/images/Screen%20Shot%202564-11-11%20at%2017_46_06(1).png)
ดังนั้น “ผังแม่บท โรงพยาบาล” จึงเป็นสิ่งที่ไม่ควรมองข้าม บางครั้งถูกละเลยไปแต่กลับมีความสําคัญในการใช้ชีวิตของผู้คนทางกลุ่มวิจัยฯเล็งเห็นว่า องค์ความรู้ด้านการออกแบบสิ่งแวดล้อมเพื่อสุขภาวะและการทำงานร่วมกันของทุกภาคส่วนในพื้นที่ สามารถช่วยแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นดังกล่าวได้
นอกจากนี้ “พื้นที่สนับสนุนการใช้ชีวิต” เช่น พื้นที่ทำกิจกรรม พื้นที่พักคอย พื้นที่นันทนาการต่างๆ ในโรงพยาบาล ก็เป็นอีกตัวแปรสําคัญในการสร้างระบบนิเวศที่ดี เชื่อมโยงทั้งโรงพยาบาล คน ชุมชน สิ่งแวดล้อม ให้เอื้อต่อการสร้างสุขภาวะร่วมกับระบบการให้บริการ สุขภาพที่เข้าถึงได้
![](/upload/images/Screen%20Shot%202564-11-11%20at%2017_46_32.png)
ทางทีมกลุ่มวิจัยฯ ได้ทำงานร่วมกับโรงพยาบาลผ่านกระบวนการมีส่วนร่วม โดยลงพื้นที่ไปทำกิจกรรมร่วมกับบุคลากรในโรงพยาบาล ตัวแทนของชุมชน รวมถึงผู้ป่วยและญาติที่มาใช้บริการจริง ทำให้ทราบปัญหาและความต้องการที่แท้จริง นำไปสู่การพัฒนาแบบผังที่สามารถตอบโจทย์ความต้องการและแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นได้อย่างตรงจุด ท่ามกลางบริบททั้งทางสังคมและวัฒนธรรมเฉพาะตัวของแต่ละพื้นที่ นำไปสู่การจัดบริการสุขภาพที่แตกต่างกันด้วย
![](/upload/images/Screen%20Shot%202564-11-11%20at%2017_46_13.png)
จากการออกแบบพื้นที่สุขภาวะโรงพยาบาลด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน ทุกระดับ และใช้ระยะเวลาพูดคุยทำความเข้าใจ นำไปสู่แบบโรงพยาบาลที่ตรงกับความต้องการของทุกฝ่ายมากที่สุด คนในพื้นที่เกิดความรู้สึกภูมิใจ มีความเป็นเจ้าของร่วม สร้างความรู้สึกว่า โรงพยาบาลที่เป็นมากกว่าโรงพยาบาล
สำหรับในช่วง COVID-19 โรงพยาบาลในพื้นที่ปฏิบัติการ 30 แห่ง ได้ปรับพื้นที่สุขภาวะเป็น ห้องที่ใช้รองรับผู้ป่วยที่ติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ COVID-19 หรือเชื้อที่มีความเสี่ยงต่อการแพร่กระจายของเชื้อโรค (Cohort ward) หรือสถานที่ฉีดวัคซีน สะท้อนว่าพื้นที่สุขภาวะในโรงพยาบาลภายใต้โครงการมีความยืดหยุ่น สามารถรองรับสถานการณ์เฉพาะถิ่น เฉพาะหน้าได้เป็นอย่างดี
โรงพยาบาลที่ดีเริ่มต้นด้วยการออกแบบที่ดี นอกเหนือจากเชิงกายภาพหรือภูมิทัศน์ ต้องคำนึงถึงการให้บริการดูแลรักษาผู้ป่วยด้วย ควบคู่กับการปรับสิ่งแวดล้อมให้เหมาะสม ทำให้ผู้ป่วยและญาติมีความสุข แพทย์ พยาบาลและเจ้าหน้าที่มีความสุขในการทำงานเช่นกัน ช่วยเกื้อหนุนการรักษาพยาบาลโดยเฉพาะด้านการฟื้นฟูเยียวยาในทุกมิติอย่างเป็นองค์รวมและส่งเสริมระบบบริการสุขภาพ
เพราะโรงพยาบาลมีความเกี่ยวข้องกับผู้คนในทุกช่วงชีวิตไม่ว่าจะเป็นแพทย์ พยาบาล บุคลากรในโรงพยาบาล ผู้ป่วยและญาติ ดังนั้นนักออกแบบโรงพยาบาลต้องมีความเข้าใจธรรมชาติของระบบบริการสุขภาพ มีความเข้าใจในการรักษาพยาบาลร่วมกับการสร้างความเป็นอยู่ที่ดี ซึ่งการสร้างความเข้าใจนี้สามารถเติมเต็มได้ด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมอันเป็นเครื่องมือสำคัญในกาทำงานของกลุ่มวิจัยสิ่งแวดล้อมสรรค์สร้าง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์